U rubrici “Književnost sa Kosova” svake nedelje objavljujemo poeziju, prozu, eseje, kritiku autora sa Kosova i Metohije, koji su dali trajniji doprinos književnoj umetnosti u protekle dve decenije 21. veka. Odabir priloga za ovu rubriku vrši pisac i književni kritičar Aleksandar Dunđerin koji sastavlja i propratne beleške o autorima. Danas čitajte “Srpski jezik na KiM danas” Mitre Reljić.
***
Današnji problemi srpskog jezika u ovom delu Srbije – teritorijalno rasprostiranje i broj govornih predstavnika, jezički separatizam, (ne)vidljivost srpskog jezika, ruralizovanost, nizak nivo znanja jezika i znanja o svom jeziku, jezička mimikrija itd. – dobrim delom su posledica i neadekvatne i stihijski vođene (ako je uopšte bilo) jezičke i svake druge politike, koja je slabo ili nikako uzimala u obzir specifičnosti etničkog sastava kosmetskog stanovništva i njegovog jezičkog ponašanja, političke, ekonomske i druge prilike u kojima živi. Etnojezička kolebljivost i pritajenost, sve do njene najekstremnije manifestacije – kriptoglosije, oduvek je bila pokazatelj opšteg beznađa, osećaja ostavljenosti i neprepoznavanja vlastitog oslonca.
Ozbiljne države u rubna i najugroženija područja uvek šalju svoje najstručnije i najmoralnije ljude. Kod nas je obrnuto – oslonac za rešavanje opstanka naroda i jezika traži se u onome što je jedva preteklo. Umesto, kao nekad, poverenika ranga Milana Rakića za svaku oblast ponaosob (kulturu, obrazovanje, javno informisanje, itd.) koje su od značaja za podizanje nivoa jezičke svesti i jezičke kompetencije te kulture govora, čiji bi konkretno obavljeni poslovi bili i adekvatno vrednovani (a takvih bi se i u Beogradu i u Novom Sadu sigurno našlo), centralne vlasti, polazeći uglavnom od partijske pripadnosti i podobnosti, najvažnije ustanove i institucije često prepuštaju nepismenim, polupismenim ili korumpiranim pojedincima, materijalno ih nagrađujući samo zato što se nalaze na određenom položaju a, neretko, i za nenadoknadive štete koje pri tom učine.
Kao posledica, ni od koga istinski kontrolisanog delovanja određenog broja lokalnih „entuzijasta“ (raznih koordinatora, predsednika opština, direktora škola, domova kultura i sl.), na Kosmetu su prisutne pojave koje se najdirektnije odražavaju na funkcionalno-razvojne mogućnosti srpskog jezika, jezičku i opštu kompetenciju govornih predstavnika.
Jedna od najporaznijih činjenica sa kojima se suočava ne mali broj osnovnih i srednjih škola na Kosmetu jeste da u njima nastavu srpskog i stranih jezika, pored kompetentnih, izvode i ljudi sa delimičnom ili nikakvom stručnom osposobljenošću (studenti, inženjeri, tek svršeni srednjoškolci i dr.), zaposleni prvenstveno po rodbinskom, prijateljskom i sličnom nezakonitom osnovu a pod, najčešće lažnim, izgovorom nedostatka stručnog kadra, jer ozbiljni pokušaji da se do njega dođe nisu ni postojali. Nije bilo teško zapaziti da su u pojedinim školama u kojima smo vršili istraživanja, izričito negativni stavovi učenika prema određenom stranom jeziku inicirani upravo nestručnošću i nedostatkom minimuma pedagoških znanja „nastavnika“ pomenutog profila. Situacija je u ovom pogledu s obzirom na uzrast dece, posebno alarmantna u početnim razredima. Pored zaista svetlih primera učiteljskog umeća, lako prepoznatljivog u dinamičnoj komunikaciji sa učenicima te zadovoljnim licima đaka, sreću se nažalost i slučajevi da deca, zbog napred iznetog, već na pragu školskog života, stiču jedino traume.
Ako se izuzmu prodajni prostori pod tim imenom u kojima se može naći sve drugo (od olovaka do igračaka), samo ne knjiga, ni u jednom mestu sa srpskim stanovništvom, uključujući i ona koja pretenduju na status urbanih, donedavno, na primer, nije postojala nijedna knjižara…
Beleška u autoru
***
Mitra Reljić je rođena 1952. godine u Vrapcu kod Medveđe (Srbija). Do 1992. godine živela je u Sarajevu, a od 1995. do 19. marta 2004. godine u Prištini. Od 2004. godine živi u Kosovskoj Mitrovici gde i radi na Filozofskom fakultetu. Najznačajniji srpski slavista i lingvista na Kosovu i Metohiji. Objavila veliki broj naučnih radova, ogleda, književnih kritika.
Sociolingvistička i kultorološka studija Mitre Reljić Srpski jezik na Kosovu i Metohiji danas (2013), koju su objavili Srpska akademija nauka i umetnosti i Filozofski fakultet u Kosovskoj Mitrovici, kapitalno je delo u kojem autorka, posle sveobuhvatnog istraživanja, iznosi poražavajuće podatke o položaju i statusu srpskog jezika na Kosovu i Metohiji na početku 21. veka. Odlomak koji ovom prilikom objavljujemo deo je zaključnih napomena inače obimne knjige koja je nastajala dugo vremena i podrazumevala uglavnom terenski rad na čitavom prostoru Kosova i Metohije, u gotovo nemogućim uslovima. Naučni rad Mitre Reljić je postupkom sociolingvističkog i lingvokulturološkog posmatranja kao nijedan do sada osvetlio razmere, uzroke i posledice stradanja srpskog jezika u 21. veku. Nažalost, knjiga je prećutana.
***
Sve navedene knjige možete kupiti ili pozajmiti za čitanje u bilbioteci Privatnog kulturnog centra Akvarijus (Strahinjića Bana 4, Kosovska Mitrovica).
