Autori: Ramadan Ilazi
“Si vis pacem, para bellum”, një shprehje e urtë romake e përjetshme që do të thotë “nëse doni paqe, përgatituni për luftë”, karakterizon me vend mentalitetin politik mbizotërues jo vetëm në Ballkanin Perëndimor, por veçanërisht në Kosovë dhe Serbi. Edhe pse kanë kaluar 25 vite që nga luftërat brutale dhe shkatërruese që shoqëruan shpërbërjen e Jugosllavisë, mentaliteti politik i rajonit mbetet i ngulitur në etosin e viteve 1990-ta.
Në krahasim me këtë, kujtojmë transformimin e shkëlqyer në Evropë vetëm 25 vite pas Luftës së Dytë Botërore. Franca dhe Gjermania jo vetëm që ndërtuan një partneritet të ri, por ishin edhe vendimtare në zgjerimin e Bashkimit Evropian. Në këtë periudhë, Danimarka, Irlanda dhe Mbretëria e Bashkuar u bashkuan me këtë komunitet në rritje, ndërsa qytetarët në Spanjë, Portugali dhe Greqi arritën të rrëzojnë diktaturat. Në fund të viteve 1970-ta, qytetarët evropianë madje kanë marrë pjesë drejtpërsëdrejti në zgjedhjet për Parlamentin Evropian.
Kjo krahasim historik nënvizon një pikë kyçe: paqja e qëndrueshme dhe progresi demokratik në Ballkanin Perëndimor, veçanërisht në Kosovë, kërkojnë një zhvendosje themelore larg maksimës së vjetruar “Si vis pacem, para bellum”. Është e domosdoshme që Kosova të kultivojë një filozofi politike të re, një filozofi që pranon dialogun, bashkëpunimin dhe mirëkuptimin reciprok si themele të vërteta për paqen dhe demokracinë. Vetëm përmes një mendësie të tillë transformuese, Kosova mund të shpresojë të arrijë harmoninë multietnike dhe maturinë demokratike që janë dëshmuar në pjesët tjera të Evropës pas Luftës së Dytë Botërore.
Ekzistojnë dy sfida kryesore që pengojnë progresin në Kosovë dhe Serbi, që hedhin një hije të gjatë mbi perspektivat e gjithë rajonit për paqe dhe bashkëpunim. Sfida e parë i ka rrënjët në mosmarrëveshjet e kamotshme dypalëshe që lindën nga luftërat brutale të viteve 1990-ta, me rezistencën e palëkundur të Serbisë ndaj pavarësisë së Kosovës që qëndronte si çështje parësore. Pavarësisht mbi një dekadë dialogu të ndërmjetësuar nga Bashkimi Evropian që synon normalizimin e marrëdhënieve, të dy vendet janë më larg pajtimit tani sesa kur filluan bisedimet në vitet 2010/2011. Fatkeqësisht, diskursi politik radikal që doli nga këto bisedime nuk ka nxitur pajtimin shoqëror, por ka thelluar ndarjet brenda komuniteteve.
Ky diskurs radikal, veçanërisht nga qeveria aktuale e Kosovës, shpesh ngatërron komunitetin serb të Kosovës me qeverinë serbe, duke i larguar kështu serbët e Kosovës, duke përkeqësuar tensionet ndëretnike dhe duke radikalizuar shqiptarët e Kosovës. Grupi i fundit, i ndikuar nga liderët e tyre, gjithnjë e më shumë i percepton serbët e Kosovës thjesht si shtrirjet të agjendave të qeverisë serbe, gjë që nuk ndihmon në marrëdhëniet ndëretnike. Retorika qeveritare, e kombinuar me veprime apo mosveprime specifike në komunitetin serb, ka rritur tensionet etnike dhe ka nxitur një klimë të gatshme për konflikt dhe dhunë. Në thelb, ajo që qytetarët dëgjojnë gjithnjë e më shumë nga qeveria e tyre është maksima e rrezikshme: “Nëse doni paqe, përgatituni për luftë.”
Në anën tjetër, presidenti Vuçiq i Serbisë merr pjesë në një fushatë të rëndësishme që i largon shqiptarët e Kosovës, duke përdorur shpesh gjuhë të ngarkuar me fashizëm dhe/ose racizëm. Ai vazhdimisht prezanton një tablo të dënimit të afërt, duke i mbajtur qytetarët serbë në një gjendje të përhershme pritjeje për ngjarje të tmerrshme, për shkak të Kosovës. Kjo nuk ndihmon aspak në ndryshimin e mënyrës se si qytetarët serbë shohin Kosovën.
Pengesa e dytë e madhe është mungesa e një narrative të përbashkët historike. As komuniteti shqiptar dhe as ai serb në Kosovë nuk i njohin plotësisht vuajtjet dhe viktimat që rezultuan nga luftërat brutale të viteve 1990-ta. Kjo mungesë e njohjes reciproke të mizorive të së kaluarës vazhdon të pengojë procesin e shërimit dhe të pengojë ndërtimin e një shoqërie të bashkuar.
Përkundër sfidave me të cilat ballafaqohen Kosova dhe Serbia, ende ekziston një rrugë drejt paqes dhe pajtimit që është e shtruar me mundësi për transformim dhe rritje. Dialogjët e vazhdueshme, edhe pse të mbushura me pengesa, nxjerrin në pah një përkushtim për të gjetur një zgjidhje, sado që e largët ajo mund të duket. Vetë ekzistenca e këtyre bisedimeve sugjeron një njohje themelore të nevojës për paqe dhe bashkëpunim, jo vetëm nga Bashkimi Evropian, por në mënyrë thelbësore nga udhëheqësit dhe populli i të dy vendeve.
Duke shikuar përpara, çelësi për tejkalimin e këtyre pengesave qëndron në nxitjen e një kulture të mirëkuptimit dhe ndjeshmërisë. Duke njohur dhe duke adresuar shqetësimet dhe narrativat e të gjitha komuniteteve të përfshira, Kosova dhe Serbia mund të fillojnë të largojnë armiqësitë e kahershme. Ky proces mund të përforcohet nga iniciativat arsimore që promovojnë një histori të përfshirë, aktivitetet e ndërtimit të komunitetit që inkurajojnë bashkëpunimin ndëretnik, dhe diskursin politike që i japin përparësi unitetit dhe progresit në vend të ndarjes.
Për më tepër, roli i aktiviteteve të shoqërisë civile në nivel komuniteti nuk mund të nënvlerësohet. Këto iniciativa janë të rëndësishme në mbështetjen e bashkëpunimit dhe marrëdhënieve ndëretnike, duke ofruar një strukturë praktike në të cilën individët me prejardhje të ndryshme mund të angazhohen me njëri-tjetrin, të ndërtojnë besim, dhe të punojnë së bashku për qëllime të përbashkëta. Përpjekjet e tilla bazë plotësojnë dialogun politik të nivelit të lartë dhe janë thelbësore për zhvillimin e qëndrueshëm të marrëdhënieve paqësore.
Përveç kësaj, gjeneratat e reja në të dy vendet, të cilët janë më larg konflikteve të së kaluarës, mund të jenë vendimtarë në udhëheqjen e udhëheqjen e këtij ndryshimi. Pikëpamjet e tyre të reja dhe barra më të lehtë e paragjykimeve historike paraqesin një rrugë shpresëdhënëse për nxitjen e një epoke të re të harmonisë ndëretnike dhe respektit të ndërsjellë.
Kjo përmbajtje u financua përmes grantit të Ambasadës Amerikane në Prishtinë. Mendimet, përfundimet dhe konkludimet apo rekomandimet e shprehura këtu janë të autorit(ëve) dhe jo medoemos pasqyrojnë qëndrimet e Departamentit të Shtetit.
Alternativna në partneritet me Iniciativa e Re Sociale.
Ramadan Ilazi
Ramadan Ilazi aktualisht punon si Udhëheqës i Hulumtimeve në Qendrën Kosovare për Studime të Sigurisë (KCSS). Ai mban një doktoratë në Politikë dhe Marrëdhënie Ndërkombëtare nga Universiteti i Qytetit të Dublinit, Irlandë, dhe një diplomë Master në Letërsi për Paqe dhe Studime Konflikti nga Universiteti i St. Andrews, Skoci. Dr Ilazi është anëtar i Institutit Ndërkombëtar Republikan dhe Task Forcës së Ballkanit Perëndimor për Kërcënimet ndaj Demokracisë, dhe është bashkëautor i një punimi mbi dobësitë e Kosovës ndaj ndikimit keqdashës të huaj. Më parë, Dr Ilazi ka mbajtur pozitën e zëvendësministrit të Kosovës për Integrime Evropiane (2015-2016), ku ka qenë i përfshirë në mbështetjen e procesit të përgatitjes së planit kombëtar për zbatimin e Marrëveshjes së Stabilizim Asociimit me Bashkimin Evropian dhe zhvillimin e Axhendën e Reformës Evropiane (ERA) për Kosovën. Libri i tij më i fundit është Bashkimi Evropian dhe Ndërtimi i Përditshëm i Shtetit: Rasti i Kosovës (Routledge 2022).
