Istoričar dr Petar Ristanović sutra je gost Privatnog kulturnog centra Akvarijus. Od 19 časova razgovor sa ovim istaknutim istoričarem i intelektualcem vodiće njegove kolege istoričari iz Kosovske Mitrovice i Gračanice – doktorand i asistent na Katedri za istoriju Filozofskog fakulteta u Kosovskoj Mitrovici Jovan Aleksić, nastavnik istorije u ovdašnjoj osnovnoj školi Miloš Damjanović i urednik u Domu kulture Gračanica Aleksandar Gudžić. Ulaz je slobodan. Rezervacije su poželjne. Ristanović gostuje u okviru ciklusa „SOS razgovori (Slobodno O Svemu)“.

Povod za razgovor je njegova knjiga „Kosovsko pitanje 1974-1989“ koje su prošle godine objavili novosadski „Prometej“ i beogradska „Informatika A.D.“.

Petar Ristanović je rođen 1985. u Podgorici. Detinjstvo je proveo u Užicu gde je završio osnovnu školu i gimnaziju. Osnovne i master akademske studije istorije je završio na Odeljenju za istoriju Filozofskog fakulteta u Beogradu. Na istom fakultetu je u decembru 2018. godine odbranio doktorsku disertaciju „Srpska intelektualna elita i kosovsko pitanje 1974–1989”.

Dobitnik je nagrade „Gavrilo Princip”, izdavačkih kuća „Prosveta” i „Princip”, za najbolju doktorsku disertaciju odbranjenu u Srbiji tokom 2018. godine iz oblasti nacionalne istorije. Od februara 2011. zaposlen je na projektu „Materijalna i duhovna kultura Kosova i Metohije” Instituta za srpsku kulturu Priština sa sedištem u Leposaviću. Autor je više naučnih radova objavljenih u Srbiji i inostranstvu i učesnik više međunarodnih i nacionalnih naučnih konferencija.

Knjiga „Kosovsko pitanje 1974-1989“ napisana je na osnovu obimne i do sada neistražene arhivske građe iz Arhiva Jugoslavije, Arhiva Srbije, Istorijskog arhiva Beograda, Diplomatskog arhiva Ministarstva spoljnih poslova Republike Srbije i više lokalnih arhiva.

Posebnu grupu izvora korišćenih u radu čine memoari, dnevnici i sećanja učesnika događaja, ali i štampa (Borba, Večernje Novosti, Politika, NIN…). Osim ovoga, za izradu knjige korišćena je literatura, uglavnom nastala iz pera publicista – naime, istoriografskih i na izvorima zasnovanih istraživanja nema mnogo.

Cilj, postavljen na početku pisanja ove knjige, bio je da se kosovsko pitanje, odnosno njegov period obuhvaćen istraživanjem, rasvetli na osnovu izvora i popuni belina na stranicama istorije ovog još uvek nezavršenog procesa, zamagljenog čestom (zlo)upotebom istorije u političke svrhe.

Na početku svog izlaganja autor knjige „Kosovsko pitanje 1974-1989.“ Petar Ristanović je naglasio da postoje nekoliko tema za koje misli da zaključci do kojih je došao u knjizi odudaraju od nekih danas utvrđenih istina koje čak nije upitno dovoditi u pitanje.

Prvi narativ za koji autor veruje da je uspeo da razobliči je onaj o iseljavanju Srba sa Kosova i Metohije 60-ih i 70-ih godina 20 veka i dok u javnosti preovlađuje stav da je do iseljavanja Srba zaista i dolazilo ali isključivo iz ekonomskih razloga. Ristanović ističe da je pažljivom analizom dokumenata došao do zaključka da je do iseljavanja dolazilo ali zbog diskriminacije koju su nad Srbima vršili Albanci u vreme potpune Albanske dominacije. U praksi, za Srbe na Kosovu je to značilo diskriminaciju pri zapošljavanju, pred organima uprave, sudovima, ali i u svakodnevnom životu.

Ristanović dalje iznosi podatak da se od početka šezdesetih do 1981. godine, kao posledica te diskriminacije sa Kosova iselilo oko 120.000 Srba. Potom do kraja 80-ih još 28.000.

Drugi stereotip za koji autor smatra da je uspeo da razbije je stereotip o srpskom pokretu otpora koji je centar imao u Kosovu Polju a čiji je cilj bio da se zaustavi iseljavanje Srba sa Kosova i Metohije i da im se omogući normalan život. Dok u jednom delu javnosti vlada mišljenje da je taj pokret stvorio zvanični Beograd i Slobodan Milošević kako bi preko njega ostvario svoje političke ciljeve a to je donošenje amandmana na ustav iz 1974. godine autor ističe da je analizom dokumenata došao do zaključka da je taj pokret nastao 1982-1983. godine kada se Slobodan Milošević nije ozbiljno bavio politikom.

Konačno poslednja tema kojom se Petar Ristanović bavio u knjizi „Kosovsko pitanje 1974-1989“ je uspon Slobodana Miloševića. I dok u jednom delu javnosti vlada mišljenje da je Slobodan Milošević uzrok i simbol svega onoga što se događalo na Kosovu i Metohiji tokom 90-ih. Ristanović u svojim razmatranjima donosi nekoliko zaključaka koji se u velikoj meri razlikuju od dominantnog narativa a to je da Milošević nije zapalio nacionalističku vatru na prostoru Kosova i Jugoslavije već je to posledica već stvorenog stanja, da je bio čovek koga su mase tražile i da je ponudio rešenje koje komunistička elita nije mogla da ponudi. I ističe da je sve ono što se dogodilo na Kosovu 90-ih posejano je 70-ih i 80-ih a ključni krivac za to je komunistička elita i ona u Prištini i ona u Beogradu.

Za kraj je Petar Ristanović kao ključne vrednosti knjige „Kosovsko pitanje 1974-1989“ naveo te što pruža odgovore na pitanje kako je do 90-ih došlo, kako su stvoreni preduslovi da se tokom 90-ih kosovsko pitanje radikalizuje.