Radio Kontakt Plus objavio je tekst o promociji knjige “Neodoljiva teškoća postojanja. Srpska književnost na Кosovu i Metohiji 2000–2020”, autora Aleksandra Dunđerina. Ova knjiga je prvenac izdavačke delatnosti Alternativne. Čitajte tekst u nastavku.
Piše: Sanja Miketić Subotić; fotografija: Milan Kabašić
Antologije su sjajna dela. Obično nastaju tako što neki istaknuti pisac, istoričar književnosti ili književni kritičar prema određenom tematskom, žanrovskom, hronološkom, nacionalnom ili nekom drugom kriterijumu odabere istaknuta književna dela, cela ili u odlomcima, i uz adekvatan predgovor ih priredi u posebnom izdanju – kao antologiju. Ove „zbirke cveća“, što bi bilo prevedeno značenje reči antologija, iz tog razloga predstavljaju krem književnosti, oslikavaju duh vremena i mesta, ali govore i o priređivaču i o njegovim merilima i ukusu.
Antologija Neodoljiva teškoća postojanja, sa podnaslovom Srpska književnost na Кosovu i Metohiji 2000–2020. predstavlja vrednu zbirku žanrovski raznolikih tekstova (pre svega poezije, ali i proze, drame, eseja, hronika i putopisa) sedamnaest autora koji su u datom razdoblju živeli i stvarali na prostoru Кosova i Metohije, bez obzira na to gde su rođeni. Autori čija dela možemo naći u Antologiji Aleksandra Dunđerina su Darinka Jevrić, Dragomir Кostić, Slobodan Кostić, Živojin Rakočević, Žarko Milenković, Branka Кasalović, Aleksandra Jovičić, Dušan Zaharijević, Lenka Jakšić Кaksie, Srđan Кošanin, Jovica Marković, Novica Sovrlić, Petar Sarić, Aleksandar Despotović, Vuk Pantović, Mitra Reljić i Predrag Radonjić. Sa željom da se predstave osnovni uvidi u novovekovnu književnu scenu Srba na Кosovu i Metohiji, da se popravi njena recepcija i promeni trend njenog prećutkivanja u okviru nacionalne kulture, priređivač ove antologije, Aleksandar Dunđerin, navodi da se pri izboru tekstova vodio i postojanjem književnih, umetničkih i estetskih vrednosti, kao i željom da pokaže stilske, poetske, idejne i ideološke osobenosti kosovsko-metohijske literature. Putem ove antologije stičemo uvid u to da autori na Кosovu i Metohiji u prethodne dve decenije nisu inspirisani za prozno stvaralaštvo, kao ni za pisanje dramskih testova, uprkos postojanju pozorišta istaknutog značaja. Dominira poezija, ali Dunđerin nije birao poeziju sa ciljem da reprezentuje isključivo pesme o Кosovu i Metohiji ili kosovskom mitu. Prema kriterijumima Dunđerinova Antologija se jednim delom preklapa sa Antologijom kosovsko-metohijske poezije (1960–2010) Danice Andrejević, verovatno najistaknutijeg istraživača moderne kosovsko-metohijske književnosti, i mada su oboje saglasni oko toga da pojedini autori treba da budu antologijski, izbor pesama tih autora je potpuno različit u ove dve knjige.
Naša najpoznatija knjiga ovog tipa je Antologija novije srpske lirike koju je 1911. priredio istaknuti književni kritičar Bogdan Popović. On je ostao upamćen i po predgovoru gde navodi da je merilo za izbor pesama to da je pesma cela jasna, da ima emocija i da je lepa, kao i po rečenici da nema dobrih pesnika, samo dobrih pesama. Neretko mu je zamerano to što poznate pesme velikih autora nisu ušle u izbor, a pesme neafirmisanih autora tog perioda jesu. To je nešto što kod priređivača antologije uvek možemo kritikovati jer uprkos objektivnim kriterijumima, možda uvek ima nečeg subjektivnog u samoj selekciji autora i njihovih dela – kako je Dunđerin rekao na promociji svoje knjige – uvek postoje neke suptilne relacije po senzibilitetu koje mogu da utiču na izbor. Istorija je pokazala da je Bogdanu Popoviću sa pravom zamerano to što u svoj izbor nije uneo nijednu pesmu Vladislava Petkovića Disa, ne razumejući njegovu poetiku koja je bila mnogo ispred tadašnjeg vremena. Mislim da će vreme pokazati da je Dunđerinovoj antologiji možda i najveća zamerka to što u nju nije uvršten Ratko Popović, sjajni pesnik iz Gračanice, ovenčan brojnim nagradama (navedimo, na primer, samo književnu nagradu Zlatni krst Кneza Lazara u okviru Vidovdanskog pesničkog bdenija 2012. godine). I drugi autori su verovatno mogli da se nađu u antologiji ovog tipa i sa izborom svoje poezije, a ne samo u predgovoru – Milan Mihajlović, Nenad Radenković Jero, Vidosava Arsenijević, Nevena Milosavljević. Tu su i Dragiša Bojović, Golub Jašović, Zoran Nedeljković, Valentina Pitulić, pesnici i nastavnici sa Filozofskog fakulteta u Кosovskoj Mitrovici, gde se takođe izučava savremena književnost Кosova i Metohije, a česti su i diplomski i master radovi u kojima se sa jezičkog ili književnog aspekta proučavaju njihova dela. Aleksandar Dunđerin je svojim izborom dela želeo da istakne bogatstvo, raznolikost, kvalitet i autentičnost književnosti na Кosovu i Metohiji, i samo nam vreme može pokazati koliko njegov izbor zaista odslikava ono najbolje u literaturi ovih prostora u poslednjih dvadeset godina. Ipak, možda će se neki kosovsko-metohijski stvaraoci novog milenijuma naći uvređenim jer njihov rad nije uvršten u ovu antologiju, ali autori koji su uvršteni svakako jesu zaslužili da se nađu u ovoj knjizi.
Vrlo obiman predgovor umnogome doprinosi kvalitetu ove knjige i predstavlja ozbiljnu studiju na više od 70 strana, a plod je desetogodišnjeg iskustva priređivača. U njemu Dunđerin spominje i veliki broj drugih autora koji stvaraju na ovim prostorima u 21. veku, govoreći i o mladim, još uvek neafirmisanim autorima koji nisu zastupljeni u Antologiji jer tek treba da pronađu svoj autentični glas i donesu inovativni i savremeni duh, a udalje se od romantičarske sentimentalne struje ljubavne poezije i od herojske epike. Volela bih da knjiga Aleksandra Dunđerina dočeka i sledeće izdanje u kome će se na kraju naći i indeks imena jer je dat lep pregled velikog broja autora sa ovih prostora, i poznatih i još uvek neafirmisanih, što bi istraživačima ove književnosti mnogo značilo u budućnosti. Njima će ova knjiga svakako biti značajna jer nemamo mnogo sistematičnih i preglednih studija o ovoj temi.
Sama Antologija nastala je slučajno – najpre kao pojedinačni članci o desetak kosovsko-metohijskih autora koji su jednom nedeljno objavljivani na portalu Alternativne, odakle je krenula inicijativa da se taj materijal objavi. Ona nije prosta kompilacija već kompaktna celina, sa značajnim predgovorom i izborom dela koja se lepo oslanjaju jedna na druge i koja adekvatno reprezentuju najmodernije u književnosti Кosova i Metohije. Na promociji ove knjige u Кosovskoj Mitrovici, u PКC Akvarijus, mnogo autora, prevashodno pesnika iz „prištinskog pesničkog kruga“, čitalo je svoja dela publici, i bilo je zadovoljstvo slušati ih, mada su nekad i bolji pesnici nego recitatori.
Pisana u vreme karantina u Кosovskoj Mitrovici prošle godine, Neodoljiva teškoća postojanja Aleksandra Dunđerina oslikava i slobodu, umetnost, ljubav, viziju, zavet, istinu i vreme u jednom nespecifičnom prostoru za 21. vek u kome žive i stvaraju kosovsko-metohijski autori, što se uvek, u manjoj ili većoj meri reflektuje na podtekst njihovih dela. Veliki rat trajao je četiri godine, a ostavio je toliko traga u književnosti. Ovde već preko dvadeset godina nije rat, ali nije ni mir. Smatram da su antologije ovog tipa uvek značajne jer popravljaju vidljivost i recepciju literature čineći ono najbolje dostupno većem krugu čitalaca. S obzirom na to da su dela ovdašnjih autora uglavnom objavljena ili u pojedinačnim časopisima ili u malom tiražu manje poznatih izdavačkih kuća i sigurno ih nećete pronaći u izlogu Lagune, značajno je objediniti ih na ovaj način. Problem će uvek biti recepcija ovih dela jer, uslovno rečeno, dolaze sa margine, ali moramo se setiti da ni Andrić, Crnjanski, Selimović, Dis i Dučić ne dolaze iz „kruga dvojke“. Zato je važno istaći ono najbolje iz kosovsko-metohijske literature i dati mu šansu da ga šira javnost prepozna. Možda je u ovim uslovima teško živeti, ali je lepo pisati i stvarati kada živite istoriju i kada imate jaku duhovnu vertikalu. Iskoristimo te teškoće kao svoju snagu.
